ERDEM DÖNMEZ
Poetik metinler, bir şairin şiiri nasıl ve niye yazdığını açıklama uğraşında olan yardımcı kaynaklardır. Çağdaş Türk şiirinin oluşumundan itibaren Ahmet Haşim, Orhan Veli, Necip Fazıl Kısakürek, Asaf Halet Çelebi, Cemal Süreya, Sezai Karakoç, Behçet Necatigil, İsmet Özel üzere şairler şiirlerinin poetik temellerini ortaya koyan metinler kaleme almışlar; şiirin kurulumuna ve şiirde biçim, mana, lisan, ritim ve fikrin yerine dair görüşlerini beyan etmişlerdir. Yakın devir şiirimizde ise Ali K. Metin, Hakan Arslanbenzer, Hayriye Ünal üzere şairler de yeni şiir anlayışları geliştirerek çağdaş poetikalar gündeme getirmişler, şiirdeki hareketliliği ve yeni anlayışları ortaya koyarak tartışma ortamını canlı tutmayı sağlamışlardır. Buna nazaran şiirdeki canlılığın poetik metinler üzerinde sürdürülen tartışmalarla sağlandığını söylemek mümkündür. Her ne kadar şiiri kavramanın en uygun yolu şiir okumaktan geçse de bu cins yan metinlerin şiirin dünyasına girme noktasında kıymeti yadsınamaz. Mehmet Can Doğan’ın Şiirin Retoriği başlığı altında topladığı poetik yazıları da şiire çok boyutlu yaklaşan denemelerden oluşmaktadır. Burada muharrir; şair, eleştirmen ve akademisyen kimliğiyle şiire dair sıkıntıları enine uzunluğuna tartışmakta, 2000’li yıllardan itibaren kitschleşme eğilimindeki Türk şiirine derinlikli bir poetik metin kazandırmaktadır. “Ufuk Yazılar” ve “Ufuk Sorular” biçiminde iki farklı kısma ayrılan kitapta birinci olarak şiirin ses, yapı, mana, his, fikir, ilham, gelenek, lisan, din, siyaset, müzik, sinema, kültür ve tarih ile bağlantısı geniş bir çerçevede ele alınırken ikinci kısımda şairle çeşitli mecmualarda şiir üzerine yapılan söyleşiler bir ortaya getirilmiştir.
EDEBİYAT YOKKEN ŞİİR VARDI
Mehmet Can Doğan kitaptaki denemelerinde daha çok çağdaş şiirin poetik imkanlarını tartışsa da şiiri tarihî ve kültürel bağlamından kopartmadan geleneğin yüklediği sorumlulukla ele alır. Öncelikle şiirin ahenk, biçim, görünüş üzere yapısal problemlerini gündeme getiren müellif, yapılan bir şey olarak gördüğü şiirin lakin belirli bir biçimde varlık kazanacağını vurgular. Bu bağlamda lisanı kelama dönüştüren ses manası hazırlar, derinleştirir, çeldirir ve tekrar inşa eder. Çalışmada klasik ve çağdaş şiirdeki ses tekrarlarının manayla bağlantısının tarihî süreçte nasıl değiştiği değerlendirilirken şiirin her ne kuralda olursa olsun lisanla ilgili bir sorun olduğu vurgulanır. Bu bağlamda klasik şiir okumalarına da çağdaş bir perspektifle yeni yaklaşımlar getiren muharrir, teorik savunularını mümkün olduğunca örnekler üzerinden açıklamayı ihmal etmez. Bu örnekleri seçerken çağdaş şiirin öncesine de masraf, kanonik hudutları aşar. Böylece sav edilen görüşler, poetik metinlerde fazla karşılaşılmayan uygulama ve örnekler sayesinde sağlam bir yere oturtulmaya çalışılır. Bu bağlamda şiir, tarihî farklılıklar göz önünde bulundurularak kopuşlardan çok süreklilik çizgisinde kıymetlendirilir. Muharrir ayrıyeten şiiri şiirle açıklayarak, hatta kendi şiirlerini açıklama gayretine girişerek imaj ve mecazların, sesteki bükülmelerin, lisandaki estetik dönüşümün, somuttan soyuta evrilmenin nasıl gerçekleştiğini, velhasıl şiirin oluşum ve gelişim sürecini ortaya koyarken okuyucuyu bir şiirin oluşum sürecine şahit fiyat.
YAŞADIĞIMA İNANMAK İÇİN ŞİİR YAZIYORUM
Kitaptaki deneme ve söyleşilerin bütününe bakıldığında Mehmet Can Doğan için şiirin bir varoluş sorunu olduğu anlaşılır. Bu varoluş şiiri şairiyle bütünleştirmenin yanı sıra tarihî, kültürel ve klasik bir sorumluluk olarak da genişler. Başka çalışmalarında da şairlerin nasıl ve neden şiir yazdığını daima gündeminde tutan, müddetli yayınlarda hafriyat yapmak üzere büyük bir uğraşı ısrarla sürdüren muharrir, kendi tabiriyle akademi ile edebiyat dünyası ortasında köprü görevi olmaya uğraş eder. Doğan, Şiirin Retoriği’nde poetik görüşlerini çok istikametli olarak tartışırken eleştirmen kimliğini de dikkatlerden uzak tutmaz. Bilhassa şiir tenkitlerini gündeme getiren denemelerinde tenkit ile tanıtım yazıları ortasındaki farkı vurgular ve eleştirmende bulunması gereken vasıfları sıralar. Tekrar “Şiirin Kiç’i” başlıklı eleştirel denemesinde de görüldüğü üzere yeni şiirin tıkanmalarını örnekler üzerinden yorumlayan müellif, klâsik sorumluluğu taşımayan, şiiri tözden öteye götüremeyen ve birtakım ses oyunlarıyla soyutlamadan, seçme-birleştirme ekseninden, imaj ve mecaz arayışından uzak şiir anlayışlarını eleştirir. O, şiiri lisan merkezli gelişen, tarihten ve kültürden beslenen ve şairiyle bütünleşen bir sorumluluk alanı olarak kıymetlendirir. Kitapta bir şiirin oluşumundan doğuş anına, gelişiminden tamamlan(ama)masına, kitaplaşma sürecinden yüklendiği toplumsal, kültürel ve estetik misyona uzanan değerlendirmelerle şairin şiirle kurduğu ontik bağı okuyucunun dikkatine sunulur.
Şiirin Retoriği’nde eleştirmen ve akademisyen bir şair, her üç disiplinin sorumluluğunu ve entelektüel alanını bir ortaya getirerek şiiri geniş bir ölçekte kıymetlendirme imkânı sunar. Çalışma bu haliyle şiire yolu düşen her okura uzun soluklu bir uğrak yeri olma özelliği taşır.